Emre Caner 
Ülkemizde pek az kitap daha Türkçe çevirisi yokken hatırı sayılır bir üne kavuşur. Robert Darnton’un Büyük Kedi Katliamı da onlardan biriydi.
Özellikle akademik tarih camiasında ufuk açıcı bir metin olarak bilinen Büyük Kedi Katliamı yazılışı üzerinden 32 yıl geçtikten sonra Türkçede. Aydınlanma Fransa’sından Düşünceler, İnançlar alt başlığı taşıyan kitap toplamda altı makaleden oluşuyor. Birbirlerinden bağımsız içeriklere sahip her bir bölüm, okuyucular tarafından anlamlı bir bütün halinde kavranabilecek şekilde düzenlenmiş.
Peki, Büyük Kedi Katliamı gibi itici bir isme sahip olan kitabı bu kadar kült kılan ne? Robert Darnton belirli bir tarihsel döneme ve mekâna bakarken kralları, muzaffer komutanları, büyük toplumsal çalkantıları değil sıradan insanları ve önemsiz gibi görünen yerel olayları mercek altına alıyor. Annelerin çocuklarına anlattıkları masalları, herhangi birinin yaşadığı kent üzerine tutuğu ayrıntılı notları veya bir okuyucunun satın almak istediği kitap listesini inceliyor…
Paris’teki bir matbaanın işçileri sokaktaki bütün kedileri yakalayıp idam ederken ve bu iş sırasında fazlasıyla eğlenirken ne düşünüyorlardı, ne hissediyorlardı gibi sorular Dranton’un çıkış noktası. Yazar kendini bir zihniyetler araştırmacısı olarak konumlandırıyor ve o dönemde yaşayan insanların korkularını, endişelerini, öfkelerini anlamaya çalışıyor. Tıpkı ilksel bir kabilenin arasına karışmış bir etnolog gibi davranıyor tarihçi Robert Darnton.
Karınlarını zor doyuran işçilerin yok ettiği kediler, burjuvalar tarafından kızarmış tavukla beslenmekteydi ve yine zenginler ressamlara paralar ödeyip kedilerinin resimlerini yaptırıyorlardı. Sadece bu küçük bilgilerin bile Fransa tarihine neredeyse yüz yıl boyunca damga vuracak devrimlerin nedensel nüvesini içlerinde taşıdığını görmemiz gerekir. İşçilerin kedilerden neden hoşlanmadığı ve onları idam ederken aslında kimlerle hesaplaşmaya çalıştıkları böylece daha net anlaşılabilir. İşte Robert Darnton kitabında böylesi basit olaylardan yola çıkarak makro tarihi kavramamıza yardımcı olacak küçük ipuçlarını gözlerimizin önüne seriyor.
Bir Polis Müfettişi Dosyalarını Düzenliyor başlıklı bölüm ise aydınlama çağı Paris’inde tutulmuş polis raporlarına götürüyor okuyucuyu. Bir polis müfettişi Paris’te yaşayan 501 yazar hakkında ayrı ayrı dosyalar açmış. Bu sayfalarda, devlet aklının fişleme geleneğinin çok çarpıcı bir örneğini sunuyor Dranton okuyucusuna. Dosyaların ön yüzlerinde Montesquieu, Voltaire, Rousseau, Diderot, d’Alembert gibi isimlerin olması ise ister istemez heyecan uyandırıcı!
Kent yaşamının yeni figürü olan entelektüeller, Paris polisinin merceğine takılmakta fazla zorlanmamışlar. Buluştukları tavan araları ve kafeler polislerin izleme noktalarına dönüşmüş. Şimdiki gibi telefonların dinlenemediği bir çağda devlet bu işi casuslar, sıradan kahve dedikoducuları ve kapıcılar üzerinden kotarmış!
Tutulan dosyalarda, adres bilgileri, fiziksel tarifler, dinsel ve politik görüşler not edilmiş. Ama polisler edebiyat bilgilerini de kullanıp yazarların üslupları hakkında eleştirel notlar da almışlar! Yazarların en az %10’nun Bastille zindanını boyladığı bir çağda “kurbağaya benziyor, açlıktan ölüyor, bir çamaşırcı kadınla yaşıyor,” bilgi notuna göre “monarşi karşıtı ve ateist” gibi ibarelerin daha tehlikeli olduğunu tahmin etmek zor değil.
Ana cadde tarihçiliğinden sıkılanlar ve biraz da geçmişin sıradan patikalarında yol almak isteyenler için ideal bir kitap Büyük Kedi Katliamı. Mantaliteler tarihine meraklı olanların ve benzer bir yolu kullanan Foucault’un metinlerine aşina olanların atlamaması gerek bir çalışma ile karşı karşıyayız.
- Büyük Kedi Katliamı
- Robert Darnton
- Çev:Mustafa Yılmazer
- Koç Üniversitesi Yayınları, 2015
- Büyük kedi katliamı! - 13 Nisan 2016
- Osman Hamdi Bey’in not defterleri - 24 Şubat 2016
- Bizans artık kahpe değil mi? - 10 Şubat 2016
FACEBOOK YORUMLARI
