
Öğretmeni, özellikle ilkokul öğretmeni tarafından yönlendirilen, yüreklendirilen çocuklar kitap okuma alışkanlığını erken pekiştiriyorlar. Düzeyine uygun çizim, renk, metin ve dizgi olan kitaplar çok daha cazip oluyor.
Kitapla haşır neşir olan, kitapçıların çocuk kitapları stantlarına uğramadan çıkmayan, çocuk kitabı okumak için çocuk olmak gerektiğini düşünmeyenlerin fark ettiği gibi çocuk edebiyatı alanında önemli bir “zenginleşme” yaşanıyor.
Çocuklara yönelik kitaplar basan yayınevleri açılıyor, deneyimli yayınevleri kitap çeşitlerini artırıyor, çocuk kitabı reklamları daha fazla görünür hale geliyor. Niceliğin artması her zaman niteliğin yükselmesi anlamına gelmiyorsa da kitaplardan beklentilerinizin ne olduğu konusunda eminseniz bu durum, fayda sağlayabileceğiniz bir gelişme.
Yetişkinlerin Dünyasında Çocuk Edebiyatı
Kitap Eki, anons ettiği gibi 16 Temmuz’dan itibaren, ilk başlığı “Yetişkinlerin Dünyasında Çocuk Edebiyatı” olan aylık dosyalar hazırlamaya başladı. Farklı başlıklarla yine aylık olarak devam edecek olan dosya konularının ilki sitede şöyle tanıtıldı.
“İlk dosya konumuzu, çocuk edebiyatı üzerine, “Yetişkinlerin Dünyasında Çocuk Edebiyatı” başlığı ile hazırlamaya karar verdik. Çünkü ne yazık ki yetişkinlerin dünyasında yaşıyoruz. Yetişkinler, tıpkı kendi dünyalarına yaptığı gibi çocukların dünyasını da alt üst ediyor, savaşlarla ve yıkımla dolduruyor. Sokakta oynamak “tehlikeli” hale geldikçe, oyun parkları plazalara dönüştükçe çocuklar, balkonlara hapsedilmiş sanal bir dünyada yaşamaya başlıyor. Oysa biz yetişkinler gibi onların da hayal kurmaya ve yaratmaya ihtiyacı var. Bu nedenle edebiyat, onlar için de oldukça önemli.
Çocukların baktıkları her yerde taciz, şiddet veya rant göreceği bir dünyada sağlıklı gelişim gösterebilmeleri de oldukça zor. Bu anlamda çocuk edebiyatının, minik okurların psikolojik ve fiziksel gelişim sürecinde ve eğitiminde oldukça etkili olduğunu biliyoruz.”[i]
Hazırlanan dosya için Kitap Eki’nin çocuk kitapları konusundaki yaklaşımını ve sitenin kurulduğu andan itibaren önemli bir sekmesi olan Çocuğa Bak özelinde deneyimlerini aktarmak ise bana düştü. Çocuğa Bak ’ta okuduğumuz, okuttuğumuz kitaplardaki kıstaslarımızı hem de kitap okuma alışkanlığının nasıl kazandırılabileceğini yine deneyimlerden yola çıkarak aktaracağım.
Ne Okumalı?
Bizim çocukluğumuzun büyükçe bir kısmı masallarla geçti. Babayı ele geçiren kötü yürekli üvey analar, en önemli aktivitesi kızını “verecek” adamı seçmek için yarışma düzenlemek olan krallar, hile ve desise ile iktidarı ele geçirten ve karşılığında yalnızca bir çift çizme isteyen kediler, ölümden kurtulduğu günün sabahında hiç tanımadığı kişilerin evini pırıl pırıl parlatıp yemek hazırlayan hamarat prensesler…
Yazıldığı ya da üretildiği dönemin yaşama biçimleri, sosyal alışkanlıkları, dili konusunda önemli ipuçları barındıran masallar başka birçok çalışma için yetişkinler tarafından okunabilir. Çocukları masallarla baş başa bırakmamak gerektiği kanısındayım.
Kitap Eki kurulduğundan beri çocuk kitapları konusunda onlarca yazı yayımladık. Okuyucuya, takipçimize kendi yayın ilkelerimiz doğrultusunda çocuk kitapları salık verdik. Okuyucuyu birey olarak algılayan; cinsiyetçi, ırkçı, türcü olmayan kitaplardı bunlar. Onlarca yayınevinin okura sunduğu binlerce kitap arasında, bahsettiğimiz ölçütlere uyan kitapları bulmak çok zor değil aslında.
Hem Çocuğa Bak yazarlarıyla okunacak kitapları seçerken, hem mesleğim gereği kitap okuması yaptırırken hem de kızıma kitap alırken nelere dikkat ettiğimi kabaca sıralamaya çalışayım.
Eğer tanıdığım bildiğim bir yazarın kitabı değilse, almadan önce kitabı hızlıca bir gözden geçiriyorum. Yazı fontlarının seçimi kitabın kaç sayfa olduğundan daha önemli bence. Dönemin çocukları görselliği çok önemsiyorlar. Times New Roman karakteriyle 12 font dizilmiş çocuk kitabı gördü bu gözler. İçeriğinden bağımsız olarak, büyük hata bana kalırsa.
Çizimlerin orijinal olması, metinle uyum sağlaması en az metin kadar önemli. Basmakalıp, fabrikasyon çizimlerdense yaratıcı illüstrasyonlar, okumayı sevdirme ve kitapla olan mesaiyi çoğaltma bakımından düşünüldüğünden daha önemli.
Kitapların üzerlerinde yazan yaş skalası elbette önemli fakat buna çok da takılmamak lazım. Üzerinde 3-5 yaş uyarısı yapılan bir kitap bazen benim için o haftanın en zihin açıcı kitabı olabiliyor. Tersi de doğru.
Çocuklar kitap okumaya illa sizin çok beğendiğiniz kitaptan başlamak zorunda değil. Çocuk, çizgi roman okumak istiyorsa, klasikleri ya da klasik sayılabilecek kitapları çizgi roman olarak basan yayınevleri var. Ayrıca Kızıl Maske, Tex, Tommiks okuyarak kitap okuma alışkanlığı kazanmış onlarca tanıdığım var. Hiç kötü insanlar değiller.
Yetişkinler açısından olduğu gibi çocuklar için de aynı sıkıntımız baki. Çok satanlar listeleri. Çocuk kitaplarında çok satanları sinema ve mısır patlağı belirliyor. Çocuğumla Kaliteli Vakit Geçiriyorumcular kısaca ÇKVG olarak adlandırabileceğimiz bir toplam özellikle, bu çok satan listelerinin müdavimi. Hangi animasyon gösterime girdiyse çocuğunu oraya götüren ÇKVG bireyler, sinema çıkışında filmin bir oyuncağını ve bir de kitabını alıveriyor çocuğa.
Yetişkin kitaplarında da yaptılar yine dehşete düşmüştüm. Kitap kapaklarını kızlar ve oğlanlar için pembe ve mavi yapan yayınevinin ürünlerini görürseniz hızla uzaklaşın oradan. Onlar kitap değil aksesuar basıyor.
Çocuğa Bak yazarlarıyla biz yayınevlerini belli bir sıraya koyup onlardan kitaplar seçmeye çalıştık. Alabildiklerini satın aldılar, alamadıklarını kütüphanelerden edindiler. Kitapları kendileri seçti çoğunlukla. Elbette ebeveynlerinin katkıları da inkâr edilemez. Okudukları kitaplar hakkında bir-iki paragraf da olsa yazılar yazmalarıysa kitapla olan ilişkilerini sağlamlaştırdı.
Kitap Eki bu konudaki katkılara hep açık olmakla birlikte kendi bloğunuzu kendiniz de oluşturabilirsiniz. Çocuklarınızın kitaplar hakkındaki görüşlerini sosyal medyada paylaşabilirsiniz. Emin olun kitap okuma alışkanlığı konusunda önemli bir aşama kaydedeceksiniz. Hatta bırakın, bilgisayarda o yazsın düşüncelerini. Siz isterseniz cümlelerini düzeltir isterseniz düzeltmezsiniz.
Nasıl Okutmalı?
Kitapla ilgili olduğumu, kitap okuduğumu gören ebeveynlerin bir kısmı, “Keşke bizim de zamanımız olsa da okuyabilsek.” dedikten sonra “Oğlum/kızım hiç kitap okumayı sevmiyor, ne yapsam da kitap okusa?” diye akıl danışır, çoğumuzun başına geliyordur aslında. Hepsine açıkça olmasa da bir kısmına “Siz en son hangi kitabı okudunuz?” diye soruyorum. Yanıt iç açıcı olmuyor. Ebeveynler, hiç değilse çocuklarının okumasını istedikleri kitapları okusalar o bile okuma alışkanlığı edinmesi istenen küçükler açısından bir basamak olacak.
İnsanlar genellikle sihirli değnekli çözüm beklentisine giriyorlar. İstiyorlar ki birkaç öneriyle örneğin okuma sorunu çözülüversin. Her çocuğun büyüme eğrisi farklı olduğu gibi kimi alışkanlıklar edinmede karşılaşılan pratik de farklı oluyor. Konuyla uğraşan çoğu kişinin ve bu konuya kafa yoran uzmanların da onaylayacağı kimi tespitlerimi paylaşacağım.
Okuma alışkanlığı genellikle kitapla yakın ilişki kurabilen bireylerde erken yaşta gelişiyor.
Doğduğundan beri evin ulaşabildiği her yerinde kitap olan çocuklar kitap okuma alışkanlığı için ekstradan bir çaba harcamıyorlar.
Annesi ya da babasının kitap alışverişine şahit olan çocuklar kitabı eve alınan herhangi bir ihtiyaç maddesi kadar normalleştiriyorlar.
Arada sırada da olsa evde ebeveynlerden biri ya da ikisinin elinde kitap gören çocuklar kitabın ‘salt ödev’ olmadığını fark ediyorlar.
“Şu kitaptan bilmem kaç sayfa okuyacaksın, git odana!” denilmeyen çocuklar kitap okumanın ceza olmadığını biliyorlar.
Kitap alışverişini kendisi yapan çocuklar aldıkları kitabı daha severek okuyorlar.
Öğretmeni, özellikle ilkokul öğretmeni tarafından yönlendirilen, yüreklendirilen çocuklar kitap okuma alışkanlığını erken pekiştiriyorlar.
Düzeyine uygun çizim, renk, metin ve dizgi olan kitaplar çok daha cazip oluyor.
Eğlence kitapları diyebileceğimiz, çizgi film ya da dizilerin kitap ya da dergileri asılları gibi sabun köpüğü etkisi yaratıyorlar. (Karlar Kraliçesi, Arabalar, Rapunzel vb.)
Uzmanlar çocukların tekrar eden davranışlardan hoşlandıklarını ve bunun alışkanlık haline dönüşmesi isteniyorsa süreklilik olması gerektiğini söylüyorlar. Yatma kalkma saatleri, emzirme saatleri konusundaki bir tespit kitap okuma için neden yanlış olsun ki. Doğduğundan itibaren başucunda kitap okunan, anne ya da babasını sürekli kitap okurken gören bir çocuk için kaçış (!) yok.
İyi kitap okuyan, okuduğunu sorgulayan bireyler yetiştirmek çok kolay değil. Çocuk büyütmek dünyanın en zor işlerinden biriyken onları aklın aydınlığından ayrılmayan kişiler haline getirmek en önemli ve zorlu görevlerimizden. Kitapların ışığı bizimle olsun.
[i] http://kitapeki.com/yetiskinlerin-dunyasinda-cocukedebiyati/
- Çağatay Yaşmut’tan Moda Cinayetleri - 16 Şubat 2019
- Bir Sevgi Masalı ve Organik Kitaplar - 19 Ocak 2019
- Domingo’dan Böcek Çılgınlığı - 12 Aralık 2018