Feride Cihan Göktan 
Eskiz… Görsel sanatların öncü çizgileri. Yaratının cenin hali. Sonun bilinmezliği. Eskiz çizmek veya çizilmiş eskizlere bakmak bir canlının bir hücre halini düşünmek gibi heyecan uyandıran bir gözlem aslında .
Eskiz… Görsel sanatların öncü çizgileri. Yaratının cenin hali. Sonun bilinmezliği. Eskiz çizmek veya çizilmiş eskizlere bakmak bir canlının bir hücre halini düşünmek gibi heyecan uyandıran bir gözlem aslında. O yaratılmış taslak çizim işlendikçe sanatçının aklındaki hayalet giderek daha çok nesnelleşirken hayal kırıklığı veya mükemmele varış umudunun heyecanı çarpışır durur hep.
Bir şeyleri resmetme dürtüsü… Örneğin hepimiz zambak görmüşüzdür ama John Berger zambaklar kahin gibidir, şaşırtıcı oldukları kadar sükunet vericidirler(sf.114 ) diye yazarken bu düşüncesini bir imgeye ve bu imgenin de bir varlık haline dönüp önündeki eskizin nasıl devamlı darbelerle son şekline doğru gittiğini anlatıyor: Resme gözlerini diker ve tekrar tekrar yedi zambağa bakışlar atarsın; bu kez yapıları değil, zambaklardan yayılan ışındır, enerjidir yakalamak istediğin.(sf 14) Aslında zambaktan yayılan o enerjinin gizemli ışığı, sanatçının beyninde de var. İşte o resmetme dürtüsünü oluşturan o enerji, zambaktan gelen ışığı algılayıp beynin içindeki bir merkezin uyarılışıyla oluşan sinapsların ve bir çok kompleks işlemin sonucunda ilk görsel malzemeyi yani eskizi yaratıyor. Olağanüstü bir şey yani. Zihin,duygu ve beden birlikteliği ile oluşan diğer bütün yaratılar gibi. Modern tıp yaratının bir anatomisi olduğunu ve buna ilişkin zihin duygu beden ilişkisini büyük ölçüde kanıtlamıştır. Zihnin ve bedenin nasıl bir ilişki içinde olduğu 14. yüzyıl filozofu Spinoza’nın da sorusuydu. Spinoza’ya göre zihin /beden parelelizmi nedeniyle maddi dünyadaki her fenomen, ruhta kendisini karşılayan bir temsilci bulmaktadır. Bir başka deyişle her şey, bütünün bir parçasının şekil değiştirmiş hali… Sonsuzluk bile bu bütünün içindedir ona göre. İşte John Berger de, bu kitabında Spinoza’dan etkilenerek bu dünyada gördüğü duyduğu düşündüğü her şeyin ruhunda nasıl yansıdığını ve onu çizerek yazarak nasıl dışa vurduğunu o kadar muhteşem anlatmış ki. Örneğin her gün uğradığımız bir süpermarketin her gün gördüğümüz sıradan mallar ile dolu raflarının nasıl da şiirsel bir anlatıma dönüştüğünü hayranlık ve şaşkınlıkla okuyorsunuz. Günlük hayatta karşılaştığınız her nesne veya her duygunun sanatçı bir zihinde nasıl yeni baştan yaratıldığına şahit oluyorsunuz. Bir kişinin çektiği poliartrit ağrılarının aslında dünyadaki savaş acılarının yansıması olduğunu düşündürüyor size.
“Çizim yaparken semada süzülen kuşların, kovalandıklarında sığınacak yer arayan tavşanların, yumurtalarını nereye bırakacaklarını bilen balıkların ışığa kavuşmanın yollarını bulmayı beceren ya da petek yapan arıların hallerine her zamankinden daha yakın hissederim kendimi (syf 157) Şu cümleye bakar mısınız, ne kadar büyüleyici!
Kitapta Spinoza’ya devamlı atıfta bulunulduğundan. Bento Spinoza’yı anlamak gerekir diye düşünüyor insan. Çünkü, bu felsefeci günlük hayatımızı anlatmış bizlere. Nasıl sevdiğimizi, nefret ettiğimiz, nasıl sevindiğimizi ve kederlendiğimizi… Felsefi terimler böyle metinlerde insanı çok üzüyor biliyorum. Bunun için felsefe metinlerinin o ağır başlı halini neşeli ve çok anlaşılır kılan ve kendisini Spinoza sarhoşuyum diye tanıtan bir yazarın kitabını okudum.( Solmaz Zelyüt /Spinoza) Bir de Ulus Baker’in Spinoza felsefesini anlatan yazılarını. Bu iki kaynak Spinoza’yı tanımak ve anlamak için oldukça yol gösterici.
Bu okuma yolculuğum sırasında eskiz denilen o gizemli çizimleri yapan bir arkadaşımı düşündüm. Bu kitaptan bir tane de ona hediye etmeliyim. Eminin kim okursa aynı şeyi düşünecek.
Kaynaklar;
- Solmaz Zelyüt, Spinoza, Dost Kitabevi Yay.,, Ankara, 2010
- https://mutlaktoz.wordpress.com/spinoza-2/Ulus Baker Ders Notları
- Bento’nun Eskiz Defteri
- Yazar: John Berger
- Çeviri: Beril Eyüboğlu
- Baskı Yılı: 2013/ 2. Baskı
- Sayfa Sayısı: 175 Sayfa
- Yayınevi : Metis Yayıncılık
Tıp doktoru ve akademisyen. İzmir'de yaşıyor.
- YOKSULLUĞUN DERİN HALİ: AÇLIK - 18 Mart 2021
- Mahcubiyet ve Haysiyet - 7 Kasım 2020
- Martin Eden’i Okumak veya Okumamak - 22 Ağustos 2020