
Söz konusu eser Kitâb fi Târih Yeşbek ez-Zahirî, İbn. Ecâ Seyahatnamesi adıyla Mehmet Şeker tarafından Arapçadan Türkçeye çevrilmiş açıklamalı notlar, kaynakça ve eser hakkında tamamlayıcı bir giriş ile okuyucuya sunulmuştur.
Coğrafya ve tarih merkezli seyahatnameler bizde daha çok edebiyata ait bir tür olarak görülür. Çoğu zaman anıların toplamı olarak değerlendirilir oysa Seyahatnameler; Seyyahın gezdiği yerin iklimi, yer şekilleri, kentlerin ve toplumların geçmişi, insanların fiziksel yapısı onların sosyal ekonomik koşullarının incelendiği, kendine has özellikleri olan yapıtlardır. Sosyoloji, tarih, coğrafya bilimlerini destekleyen seyahatnameler dikkatli kullanmak şartıyla bu sayılan bilimlerin hepsine kaynak olabileceği gibi, edebiyat tarihine de destek olmaktadır.
Seyahatlerin geçmişte hangi nedenler ile yapıldığını ülkemizde basılan literatürü de dikkatle incelediğimizde hemen fark ederiz. Hac (ibadet), ticaret, casusluk ve elçilik görevi gibi nedenler ile yapılan bu yolculuklar seyahatnamelerin ve seyahat kültürünün doğmasına, gelişmesine neden olmuştur.
Bu anlamda söz konusu değerli kaynaklardan biri de; İbn. Ecâ ismiyle kısaca anılan, Muhammed b. Mahmud b. Ecâ et-Türki’ye ait olan seyahatnamedir.
1417/1478 tarihleri arasında yaşamış olan İbn. Ecâ, Memlûk Devleti’nde hem ordu kadılığı hem de elçilik yapmış Türk kökenli tarihçi ve seyyahtır.
Yaşadığı dönemin tanıklığı olan kitabı, Kitâb fi Târih Yeşbek ez-Zahirî Türk-İslam kültürü için oldukça değerlidir. Dolaştığı saha, bu sahanın coğrafyası, tarihi ve şahit olduğu olaylar eserinin değerini oldukça arttırmaktadır.
İbn Ecâ Seyahatnamesi adını taşıyan eser; İki buçuk asrı aşan bir süre Suriye ve Mısır’da hâkimiyet kurmuş Türk devleti Memlûklerin, Çukurova Bölgesi’nde hakimiyet tesis eden Dulkadiroğulları Beyliği’nin, Doğu Anadolu ile Irak ve Azerbaycan bölgelerinde hüküm süren Akkoyunlu Devleti ‘nin coğrafi varlıkları, siyasi ve kültürel tarihleri hakkında ana kaynaktır.
Memlûkler, Dulkadiroğulları, Akkoyunlu Devletleri’nin sınırları içerisinde yer alan dağların, nehirlerin, kentlerin, kalelerin, köprülerin, garnizonların adları ile özellikleri, devlet kademesinde görev yapanların isimleri, sıfatları, hususi özellikleri, saray adabı, ordu geçit törenleri, dini tartışmaları, ziyafet meclisleri gibi teşrifata ait kayıtları içerir, söz konusu eser Türk devletleri tarihi için eşsiz değerdedir.
Muhammed b. Mahmud b. Ecâ et-Türki, Memlûk dönemi tarihçisi, Kazasker ve elçilik yapmış bir simadır. Memlûk Sultanı Kayıtbay döneminde Emir Yeşbek ed-Devâdâr’în yanında Dulkadiroğlu hükümdarı Şehsuvar’a karşı yapılan son sefere katılmış, Şehsuvar’a elçi olarak gönderilmiştir. Sultan Kayıtbay tarafından Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’a da elçi olarak gönderilen İbn. Ecâ hem katılmış olduğu seferi hem de elçilikleri esnasında gördüklerini yazarak eserini oluşturmuştur.
Memlûk Emir’leri ile diğer yöneticilerin İslam dini kurallarına vakıflığı ne kadar kudretli ordularının olduğunu, Memlûk ordusu içinde kullanılan askeri Türkçe terimleri, Uzun Hasan’ın mütevazı sofralarını ve güçlü Türkmen ordusunu, Uzun Hasan’ın meclisinde her Perşembe gecesi Buhari’den okunan bölümler üzerine yapılan konuşmaları, Dulkadirli Şehsuvar ile yapılan muharebe ile onun tutsak edilmesi, ele geçirilen kalelerin ,ihanetlerin, dini tartışmaların, büyük Türk şehirlerinin anlatıldığı seyahatname;
15. yüzyılın ikinci yarısında Mısır, Suriye, Anadolu, Azerbaycan ve Irak bölgelerinde hüküm süren Türk devlet ve beyliklerinin siyasi kültür tarihini, idari, askeri terimlerini, yayıldıkları sahayı farklı cephelerden anlama adına müracaat edilebilecek ve Türkoloji sahasındaki büyük bir boşluğu dolduracak kıymettedir.
Ülkemizde neredeyse olmayan Akkoyunlu ve Memlûk kaynakları düşünüldüğünde çevirinin kültür tarihine önemli bir katkı olduğu açıktır.
Çok sevdiği Emir Yeşbek ile 1 Nisan 1471 sefere çıkan, elçilik görevinden hemen sonra 23 Ağustos 1472 Kahire’ye dönen İbn Ecâ seyahatnamesini 1471 ile 1478 tarihleri arasında yazmış, 1478 de de hayatını kaybetmiştir.
İbn. Ecâ Seyahatnâmesi’nin de içerisinde olduğu Kitâb Mecmû’a fi et- Tevârih adlı eserin yazma nüshası Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmed Kütüphanesinde 3057 numaralı kayıtla yer almaktadır. Bu kitapta sırasıyla Vekâyi et-Türkmân , Kitâb fi Târih Yeşbek ez-Zahirî ve Târih-u Teymurlenk olmak üzere üç eser bulunmaktadır.
Söz konusu eser Kitâb fi Târih Yeşbek ez-Zahirî, İbn. Ecâ Seyahatnamesi adıyla Mehmet Şeker tarafından Arapçadan Türkçeye çevrilmiş açıklamalı notlar, kaynakça ve eser hakkında tamamlayıcı bir giriş ile okuyucuya sunulmuştur.
![]()
|
- Klasik Çağ Osmanlı Toplumunda Tasavvufi Şahsiyetler - 7 Kasım 2018
- Bir Türk Seyyahın kaleminden: İbn. Ecâ Seyahatnâmesi - 15 Ekim 2018
- Helenistik kültür öğeleri barındıran bir eser: İskendernâme - 19 Eylül 2018