Ali Tanrısever 
İlk kez 15.Yüzyılda Güney Almanya’da kullanılan Exlibris 1574’de Almanya’dan Fransa’ya, oradan İngiltere’ye ve tüm Avrupa’ya yayılmıştır.
Özgür ansiklopedi Vikipedi’nin “kitapseverlerin kitaplarının iç kapağına yapıştırdıkları, üzerinde adlarının ve değişik konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu grafik çalışmalardır.” diye bahsettiği Exlibris ile ilk tanışmam 2000’li yılların başına rastlar..
Beyoğlu Karşı Sanat’ta düzenlenen sergide Uluslararası Exlibris Yarışmasına katılan yüzlerce eser sergilenmiş, bir kitap kapağından daha küçük boyutlarda tasarlanan bu siyah-beyaz grafik sanatına hayran kalmıştım.
Şimdilerde bir sanat ve koleksiyon aracı haline de gelen Exlibris esas itibariyle “… nin kitabı”, “… nın kitaplığından”, “…nin kütüphanesinden” anlamına gelmekte..
Üzerinde taşıması gereken önemli bir özellik de; sahibinin kişisel beğenilerini, karakterini, mesleğini, ünvanını, lâkabını, sembolünü vs. yansıtması..
İlk kez 15.Yüzyılda Güney Almanya’da kullanılan Exlibris 1574’de Almanya’dan Fransa’ya, oradan İngiltere’ye ve tüm Avrupa’ya yayılmıştır.
“1450 yıllarında “Igler” / Kirpici ” takma adıyla bilinen Alman papaz Johannes Knabensberg için yapılan ve çayırdaki çiçeği ısıran bir kirpinin resimlendiği Exllibris ilk örnek sayılmaktadır. Exllibrisin üst kısmında bir şerit içinde “Hanns Igler, kirpi sizi öpebilir” (Hans Igler das dich ein Igel kuss) sözcükleri yer almaktadır.
Buradaki amaç, kitabı ödünç alan kişiye, kitabı geri getirdiğinde öpücükle ödüllendirilebileceğini, aksi takdirde kirpinin oklarına hedef olacağını espiriyle hatırlatmaktır.
Siyah mürekkeple yapılmış olan, fakat üzerinden yüzyıllar geçmesiyle kahverengiye dönüşen bu ilk Exlibris, bugünkü standart boyutlardan büyük olup; 19 x 14 cm’dir.”
Hasip Pektaş – Exlibrisin Tarihi Gelişimi
Kendisine ve tarihine ait kısaca verdiğim bilgilerden sonra şunu söyleyebilirim ki; çoğu yerde geçen “Kitabın tapusu”, “Kitabın plâkası” veya “Kitabın kartviziti” tanımları aşırı bir mülkiyet hissi verdiğinden, bana fazla geliyor.
Önceleri sadece kilisenin ve prenslerin elinde bulunan çok değerli el yazması kitaplar için gerekli olan bu mülkiyet hissi, hatta gerekliliği matbaanın icadıyla tek nüsha olma durumunu kaybeden kitaplar için giderek azalmış, bu bağlamda Exlibris de özel bir mülkiyet işareti gerekliliğinden çok, şimdilerde estetik kaygılarla yaratılan bir iletişim aracı, bir sanat ve bir değiş tokuş objesi haline gelmiştir.
Tabii kitap ile, kitap sahibi arasında bir bağ sağladığı, kitap sahibini tanıttığı, onu bir anlamda yücelttiği ve kitabı ödünç alan kişiyi geri getirmesi konusunda uyaran bir tasarım ürünü olduğu, kitabın sahibi olan kişinin kimliğini yansıtan özel bir detay haline geldiği de gerçektir.
Bir zamanlar Albrecht Dürer, Lucas Cranach, Edvard Munch, Kaethe Kolwitz, Emil Nolde, Paul Klee, Pablo Picasso, Oscar Kokoschka gibi ünlü sanatçılar zamanın önemli devlet ve bilim adamlarına ve onların yakınlarına Exlibris yapmışlardır.
Bu yazıyı yazmayı düşündüğüm ve gerekli hazırlıkları yaptığım, araştırmalarda bulunurken Exlibris sanatına gönül vermiş “yudumis” ile karşılaştım.
Yazmayı düşündüğüm Exlibris hakkındaki yazı için mümkünse bu sanat hakkındaki bilgileri sanatçısından, ilk ağızdan almak isteğimi ilettim.
“Konu Exlibris ise, seve seve” yanıtı alınca kendisiyle Karaköy’de buluştuk ve uzun bir söyleşi yaptık.
Burada bu uzun ve güzel söyleşinin tamamından bahsetmeye imkan yok ancak, bu sanatın en güzel ve yudumis’i en heyecanlandıran yanının, Exlibrisin sanatçısına bir mühre sığacak kadar kısıtlı bir alanda, ama özgür bir anlatım olanağı vermesinin yanı sıra, bunun gerçekleşebilmesi için talep edenin kişinin, zaman zaman sırlarını, değer verdiklerini, hayatının en önemli olayını, karakterinin öne çıkan özelliğini, belki kendine bile itiraf etmekten çekindiği bir kişilik özelliğinin kendisi ile paylaşılması olduğunu gördüm.
Bu durumun, sanatçı ile kitap sever arasında özel bir bağ oluşmasına, sırların paylaşılmasına, yeni dostlukların, arkadaşlıkların kurulmasına yol açıyor olması pırıl pırıl parlayan gözlerinden okunabiliyordu.
Ne mutlu çok sevdiği bir işi mesleği haline getirebilene.
Kim demişti “Sevdiğiniz işi yaparsanız, bir gün bile çalışmış sayılmazsınız.” diye..?
Konfüçyüs mü..?
Not: Yudumis’e facebook ve instagram’dan ulaşılabilir.. mail adresi ise yudumis@gmail.com
İzmir, Bodrum, Ayvalık seferlerinden 22 yıl sonra tekrar doğup büyüdüğü Yeldeğirmeni'ne dönen,
İFSAK üyesi fotoğraf sanatçısı, yazar.
Ağırlıklı olarak kendi blogunda fantastik hikayeler yazar..
Aylık Kültür, Sanat, Edebiyat Dergisi Lemur Dergi’’nin ve
Gamlı Baykuş Dergisinin düzenli yazarı.
- Dünyanın en eski restoranında Hemingway yemek yemiş, bulaşıkları Goya yıkamış! - 31 Mart 2018
- Dünyanın İlk Kitap Kasabası - 23 Şubat 2018
- Bütün Romanlar, Hava Durumu İle Başlar..! - 28 Ocak 2018
5 Comments
Exlibris benim de merakım.Ancak ben etiket şeklinde olanları tercih ediyorum zira üzerindeki resim daha net görülebiliyor.Damga şeklindeki olanlar pek öyle değil.
Exlibris her haliyle çok güzel bir uygulama ve çok zarif bir sanat dalı. Ne mutlu kitaplarını Exlibris ile taçlandıranlara..
Exlibris her haliyle çok güzel bir uygulama ve çok zarif bir sanat dalı. Ne mutlu kitaplarını Exlibris ile taçlandıranlara..
Ne kadar guzel bir sanat
İlk defa duydum ismini ve cok hosuma gitti.
Merhaba Sevgi Yanpar..
Gerçekten çok güzel bir sanat ve güzel bir işlevi de var ayrıca..
Bence mükemmel bir armağan da aynı zamanda.
Kitap sever dostlarımızın yıllarca kullanacakları, kendilerine özel çok değerli bir armağan.
Sevgi ile kalın..,