
Öykülerini okuyup çözümlemeye çalıştığım ancak anlaşılması zor olduğundan uzak durduğum Vüs’at O. Bener romanlarını, Semih Gümüş’ün kitabı sayesinde okudum.
Vüs’at O. Bener üzerine yazılmış ilk kapsamlı çalışma, Semih Gümüş’ün kendine özgü çözümleyici eleştirisinin belki de ilk örneği sayılabilecek “Kara Anlatı Yazarı” her zaman başucu kitaplarımdan oldu. Semih Gümüş’ün eleştiri türüyle ilgili iddiası metinlerinden ve katıldığım söyleşilerinden hareketle anladığım kadarıyla şöyle: Eleştiri artık öteki kurmaca yazınsal türler gibi özerkliğini ilan etmeli, kurmaca metinden hareketle eleştiri yazarı kendi yazınsal metnini kurmalı, kendini yaratıcı bir yazar olarak konumlandırmalı. İşte “ Kara Anlatı Yazarı” bu iddianın ilk ipuçlarını taşıyor.
Semih Gümüş kitap için yaklaşık bir yıl uğraşmış. Metnin ilk nüvesi öncelikle Adam Sanat’ta (Nisan, Mayıs 1992) gelebilecek her türlü olumsuz yoruma karşılık Memet Fuat tarafından yayınlanmış. Semih Gümüş ilk baskısı Adam Yayınları’ndan yapılan “Buzul Çağının Virüsü”nü anlamakta başlangıçta çok zorlanır-ki aynı şeyi Faulkner’in Ses ve Öfke’si için de söyleyebiliriz. Yazmaya başladığı ilk günden bugüne karşılaştığı en çetin metindir. Belki de eleştirmen olmasına yol açan temel metinlerdir bunlar. Bazı okumalarını erteleyip Vüs’at O. Bener’in yapıtına son yayınlananlardan başa doğru okumalar yaparak yoğunlaşır.
Kitabın merkezinde öncelikle “Bay Muannit Sahtegi’nin Notları” var. Ardından ise “Buzul Çağının Virüsü” geliyor. Vüs’at O.Bener’in öykülerinin kendisinden önce meraklılarınca değerlendirilip anlaşılmaya çalışıldığı için onlara yeterince odaklanmadığını itiraf ediyor Semih Gümüş. Kitabın son bölümünde “Kara Anlatıyı Önceleyen Öyküler” başlığı altında Dost ve Yaşamasız, Siyah-Beyaz ve Kara Tren’den seçtiği öyküler hakkında kısa ve özlü değiniler; öykücülüğümüzün başyapıtlarından gördüğü “İlki” hakkında ise derinlikli bir eleştiri metni yer alıyor. Her ne kadar hakkını veremediğini belirtse de bu bölüm her bir öykü üzerine metin kurmak isteyen okuyucular için nitelikli tespitler içeriyor, tekrar okuma yapmak ve öyküler hakkında yazmak için güdülüyor.
Kara Anlatı Yazarı’nda yeni eleştirinin temel yaklaşımı, böl-parçala-yönet ya da kurmaca metnin temel kategorilerini soyutlayarak derin yapılarını anlamaya çalışma olarak özetleyebileceğimiz bir yöntem kullanılıyor. Üniversitelerde adına geleneksel metin çözümleme de denilen bu anlayışı Semih Gümüş tersine çevirmeye çalışıyor bir bakıma. Evet her iki romanın da karakterlerine yoğunlaşıyor (Muaannit Sahtegi ve Osman Yaylagülü). Onları metinlerden yaptığı alıntılarla derinlikli olarak çözümlemeye çalışıyor. Kişi adlarına dikkat çekiyor. Saçma olgusunu ve intiharı felsefi olarak da temellendirmeye çalışıyor. Ancak bütün bunları yaparken alt alta sıralanan öğretici bilgi mantığıyla ya da malumatfuruşlukla değil, kendine özgü bir dille çözümleyici bir metin kurarak yapıyor. Burada eleştiri metnine özgü yazınsal bir dil kurması çok önemli. Vüs’at O.Bener’in çokça tartışılan yaşamın ya da gerçeğin kurmacaya dönüşmesi, dış dünyaya, yazar olarak kendi hayatına yapılan göndermeler meselesine de açıklık getiriyor : Her biri metnin kendi iç gerçekliği içerisinde işlevseldir ve bütüne hizmet etmektedir. Semih Gümüş teoriyi metne uygulamaya ya da uydurmaya çalışmıyor, tam tersine teoriden de yararlanarak Vüs’at O.Bener’in dil, biçem ve içerikteki özgünlüğünü görünür kılmaya çalışıyor.
Metinde, her iki romanda da ne anlatıldığının nasıl anlatıldığına göre daha doyurucu bir biçimde ele alındığını düşünüyorum. Dil ve biçemle ilgili bölümlerde sözcüklerin dış biçimlerinin bozulmasıyla ilgili örnekler, yoğunlaştırıcı betimleme, şiirsellik ve ironiyi açıklamaya yönelik yerinde alıntılar, metnin gücünü artırıyor. Ancak değerli olan bence şu: Reyhan Tutumlu, Metis Yayınları’ndan çıkan Yaşamasız Yazabilmek, Vüs’at O.Bener’in Yapıtlarına Anlatıbilimsel Bir Yaklaşım adlı mükemmel yetkinlikteki çözümlemesinde “Kara Anlatı Yazarı”nı bir adım daha ileriye taşıyor. Hem Buzul Çağının Virüsü’ndeki çok katmanlı ve parçalı anlatıma açıklık getiriyor hem de Bay Bay Muannit Sahtegi’nin Notları’ndaki günlük tarih ve saatlerinden hareketle yaptığı çıkarımlardaki eksiklikleri tamamlıyor.
“Yazınsal bir yapıtın değeri; içkinleştirdiği eleştirinin yetkinliği, anlamlandırılabilir bir yazınsal düzeyde kurulmuş olması, kurmaca yapısının sağlamlığı ile bütüncül anlamı ve bütün bunları doygun bir noktada birleştiren yapısal gerilimi ile ölçülebilirse, Bay Muannit Sahtegi’nin Notları ve Buzul Çağının Virüsü için seçkin iki yapıt nitemini çekincesizce kullanabiliriz. Ve her ikisi de, bu kitabın oylumuyla bile kuşatılamayacak derinlikte bir yazınsal uzam yaratmışlardır ve eleştirel söze indirgenemeyecek, alıntılanamayacak, ikinci elden tanıtılamayacak, işlevsel yazıya ulanamayacak, has romanlardır.”
Öykülerini okuyup çözümlemeye çalıştığım ancak anlaşılması zor olduğundan uzak durduğum Vüs’at O. Bener romanlarını, Semih Gümüş’ün kitabı sayesinde okudum. Geleneksel okuyucudan daha çağdaş ve aktif bir okuyucuya doğru yöneldiğimi hissettim bu sayede. Eleştiri ve eleştirmenlerin emeklerinin değerini sonuna kadar teslim etmekten yanayım. Bener’in poetikasını daha iyi kavrayabilmek için de “Yaşamasız Yazabilmek” ve “Bir Tuhaf Yalvaç”ı da (Norgunk) hiç unutmadan, her üç kitabın da yeni baskılarını görmeyi umarak.
- Kara Anlatı Yazarı
- KitapEki
- Yazar: Semih Gümüş
- Türü: Edebiyat – Eleştiri
- Baskı Yılı: 1.Basım, Ocak 2008
- Sayfa Sayısı: 162 sayfa
- Yayınevi: Can Yayınları
- Erkeklere Her Şey Anlatılmaz - 10 Mayıs 2020
- AŞK VE TUTKUNUN ROMANI: SON SİYAH - 30 Nisan 2020
- GÜÇ MEVSİMİ’NE DOĞRU… - 31 Mart 2020