Didem Erdiman 
Dört bölümden oluşan Eve Dönmenin Yolları, Yardımcı Roller diye başlayan ilk bölümünde Pinochet rejiminin baskısı yetmezmiş gibi bir de deprem olan Şili’de dokuz yaşındaki bir çocuğun gözünden bakarız olaylara.
Güney Amerika’nın son yıllarda yetiştirdiği önemli isimlerden biri olan Alejandro Zambra, ustaları Gabriel Garcia Marquez, Julio Cortazar, Jorge Luis Borges’le büyümüş, etkilenmiş, yenilikçi bir edebiyat kimliği benimseyerek yola çıkmıştır. 1975 doğumlu Şili’li yazar ilk kitabı Bonzai ile de birçok ödül kazanmıştır.
Eve Dönmenin Yolları etkileyici bir paragrafla başlar.
“Bir keresinde kayboldum. Altı yedi yaşındaydım. Aklım başka yere gitmişti, birden annemle babamı kaybettim. Korktum ama sonra yolumu buldum ve eve onlardan önce vardım –ümitsizlik içinde beni arıyorlardı. Ama bence o akşamüstü asıl onlar kaybolmuştu. Çünkü ben eve dönmeyi biliyordum ama onlar bilmiyordu.”
Bazen sokaklarda bazen de kendi içimizde kayboluruz ya da tüm bunları isteyerek yaparız. Eve dönmenin yolunu içten içe bilir ama kişisel deneyimlerimizi yaşamak ya da hafızamız içinde yolculuk yapmak isteriz. Gerçekle hayâl birbirinin içine geçer.
Dört bölümden oluşan kitabın Yardımcı Roller diye başlayan ilk bölümünde Pinochet rejiminin baskısı yetmezmiş gibi bir de deprem olan Şili’de dokuz yaşındaki bir çocuğun gözünden bakarız olaylara. Çocuk depremden çok bir şey anlamaz. Ona göre en iyi haber okulların tatil olmasıdır. O gece Claudia isminde kendisinden birkaç yaş büyük bir kızla tanışır. Claudia kendisinden amcası olduğunu söylediği ancak gerçekte babası olan Raul’ü izlemesini ister. Çocuk onu kırmamak için hiç tanımadığı bir adamı takip etmeye başlar. Böylece biz de karakterleri, Şili’deki rejimin yarattığı ortamı, depreme ve diktatörlüğe karşı duyulan olağan davranışları okurken anlamaya başlarız.
Kitabın belki de en güzel tarafı roman içinde roman oluşudur.
“Bazen bu kitabı sadece ve sadece o konuşmaları hatırlamak için yazdığımı düşünüyorum,” diyen anlatıcı gerçek hikâyesinin romana dönüştüğü bilgisini verir bize. Bundan böyle gerçekle kurmaca birbirinin içine geçer.
Anne Baba Edebiyatı olan ikinci bölümde yirmi yıl aradan sonra Claudia’yla karşılaştığı zaman hissettiklerine tanıklık ederiz.
“Bazen karakterlerin görüşmemesi gerektiğine inanırım, birçok kez birbirlerinin yanından geçip gitmeleri, aynı sokaklardan yürümeleri, hatta tezgâhın iki yanında birbirlerini tanımadan konuşmaları gerektiğine.”
Zambra bu kitabı yazarken romanın gerçek yazarıyla, çocuk karakteri birbirinin içine geçirmeye çalımıştır. Okurken yalın ve akıcı anlatımıyla her hangi bir kopukluk ya da gereksiz bir uzunluk yaratmadan yazmış olması bu geçişlerin okuru sıkmadan, olay örgüsünden koparmadan akıp gitmesini sağlar.
Bu duruma romanın bir bölümünde, okul yıllarında evde bulduğu birkaç romandan biri olan Madam Bovary’i okurken uzun uzun betimlere katlanamadığını kendi kendine söyleyerek değinir. Bu aslında bir yönüyle Zambra’nın kendi fikriyle de örtüşür.
Roman boyunca diktatörlüğün, darbelerin, siyasi çatışmaların insanlar üzerindeki baskısını sıradan bir çocuğun ve aynı zamanda genç bir adamın kaleminden okuruz. Böyle bir ortamda büyüyen bir çocuğun, gencin ve daha sonra bir yazarın duygu dünyasına tanıklık ederiz.
“Birbirlerine âşık oluyorlar mı? Bu bir aşk hikâyesi mi?”
Anne Baba Edebiyatı olarak geçen üçüncü bölümde kahramanımız yazmanın zorluklarından ve hayat arkadaşı olan Eme’ye duyduğu karışık duygulardan bahseder.
“Çok etkileyici, âşık olunan bir insanın yüzü, birlikte yaşadığımız, tanıdığımıza inandığımız birinin yüzü, belki de yıllar boyunca çok kısa mesafeden baktığımız, tarif edebileceğimiz tek yüz- o yüzün bile birden beklenmedik şekilde yeni ifadeler takınabileceğini bilmek güzel ama bir taraftan da korkunç. Daha önce görmediğimiz ifadeler. Belki de bir daha hiç görmeyeceğimiz ifadeler.”
“O olmadan yazmanın benim için ne kadar zor olduğunu Eme’ye söylemedim. Geç vakitlerde bir paragrafı ya da bir cümleyi okumak için yanına gittiğim zamanlarda yüzünden uyku akan halini hatırlıyorum. Dinlerdi ve onaylardı, hatta bazen net bir fikir belirtirdi: Bu böyle olmazdı, bu karakter o sözlerle cevap vermezdi. Böylesine değerli ve gerekli gözlemler. Artık yine onunla yazacağım, galiba. Mutluyum.”
Çocukların Edebiyatı bölümüyle hayatında yarım kalan hikâyenin devamını öğrenir, yaşadığı duygulara şahitlik ederiz.
“Seni hatırlamakta hiç zorlanmadım, diyor Claudia-Ben de, diye cevaplıyorum ama hafızama kaydettiğim yüzü ararken kafamı uzun dakikalar boyunca toplayamıyorum. Onu bulamıyorum. Sokakta görsem tanımazdım,” diyerek seneler sonra Claudia’yla karşılaşmalarını anlatır.
“O zamanlar, biz çocukken babamı gözetliyordun, çünkü benimle birlikte olmak istiyordun. Şimdi de aynen öyle. Beni sadece görebilmek için dinledin. Hikâyemi önemsediğini biliyorum ama senin için kendi hikâyen daha önemli.”
Biz İyiyiz, diyerek dördüncü ve son bölümü yazar kahramanımız.
“Eskiden daha fazlasını biliyorduk, çünkü yargılarla, kesin fikirlerle ve kurallarla çevriliydik. O kuralları seviyorduk. Gerçekten sevdiğimiz tek şey o avuç dolusu saçma kurallardı. Şimdi her şeyi anlıyoruz. Özellikle de bozgunu anlıyoruz.”
Şili darbelerin, baskıcı otoritenin, depremin, toplumsal sorunların yaşandığı bir yerdir. Tüm bu kaos ortamında yaşayan karakterimiz bir taraftan mekânın hem içinde hem dışında hayatı deneyimler. Zihin hatıralar arasında bildiği evin yolunu isteyerek kaybeder. Yazar hafızanın dolambaçlı yollarına okuru davet ederken, metni edebiyatla sarıp sarmalar ve tüm içten anlatımıyla okurla buluşturur.
Çiğdem Öztürk’ün başarılı çevirisiyle okuma listesine alınması gereken bir roman.
|
- EVE DÖNMENİN YOLLARI - 11 Şubat 2020