Erdem Gezginci 
Hayatımı yazsam roman olur, düşüncesi yaygındır ama bir hayatı akıp giden hayatın hikayesi biçiminde anlatmak… Kehribar Gözlü Tavşan, incelikli bir biyografi!
Bir biyografi kitabından ne beklemeliyiz? Sıradışı olduğu düşünülen bir veya birkaç hayatı bilmek okur için ne anlam ifade eder? Kurmaca, “bütün bu yaşananlar aslında hayal” hissi verdiği için, anlatının okur tarafından daha özgür algılanmasını sağlıyor. Üretilen anlamın zenginleşmesi, konunun farklı bölge ve zamanlarda da geçerli hale gelmesi mümkün olabiliyor. Biyografi kitaplarında ise olayların gerçek olduğu bilgisi okuyucunun sanat algısını sarsabilir. Birçoğumuz, “belge okuyucusu olmamak” tercihimizden dolayı, biyografi kitaplarına romanlardan daha uzak dururuz.
Ünlü seramik sanatçısı Edmund de Waal’in Kehribar Gözlü Tavşan / Saklı Miras kitabının kapağında “2010 Costa Biyografi Ödülü” bilgisi bulunması ve arka kapağındaki tanıtım metninin klasik bir roman çağrışımı yapması biyografi okuma ile ilgili kuruntumuzu kırmaya yardımcı oluyor. Edmund de Waal ailesinden kalan mirasın izini sürdüğü kitabında, netsuke sanatı sayesinde geçmişe bağlanıyor. Büyük ve karmaşık bir ailenin doğuşu, hayatlarını ayrıntılayışı ve çevrelerine uyum sağlayarak dengeyi bulmaları, o minik heykeller, yani netsukeler aracılığıyla anlatılıyor.
Odessa’da başlayıp on dokuzuncu yüzyıl Paris’ine uzanan Edmund de Waal’in ailesinin öyküsü küçük bir sanat tarihi değerlendirmesi gibi de okunabiliyor. Koleksiyoncu olan ailenin en büyüğü Charles, dönemin Paris’inde zenginliği ve sanata olan ilgisi ile tanınıyor. Öyle ki resimleri ve biriktirdiği eserlerle Marcel Proust’u etkiliyor. Charles Monet’in ilk resimlerine şahitlik ediyor. Netsukeler hikayelerin hep odağında yer alıyor. 264 adet el yapımı küçük heykel Paris’teki ihtişamlı evdeki vitrinden bütün olup biteni izliyor.
Waal, netsukelerin şahitliğini bir anlatım biçimi olarak kullanıyor. Aile mi netsukelerin durumuna etki ediyor yoksa netsukeler mi ailenin durumuna? Böyle bir belirsizlikle, kitabı estetik bir ürün haline getiriyor.
Netsukelerin düğün hediyesi olarak Viyana’ya gitmeleri ile hikayenin kahramanları değişiyor. Aile üyelerinden Elizabeth ile tanışıyoruz. Elizabeth, Rilke’nin mektup arkadaşı. Waal bu mektupları ve izlenimlerini kitaba aktararak Rilke’nin sanatına dair de bilgiler veriyor. İkinci Dünya Savaşı yıllarına yaklaşırken ailenin zenginliğinin erimesi ve netsukelerin yazardan önceki son durağı olan Tokyo’ya gitmeleri, aile ve bütün insanlık için nasıl sarsıcı bir dönem yaşandığını gözler önüne seriyor.
Geçmişten aktarılan bilgiler Kehribar Gözlü Tavşan’ı meraklısı için kaynak kitabı yapabilir. 2010 yılına kadar seramik sanatıyla ilgili kitaplar yazan Edmond de Waal, bu kitabıyla Galaxy Ulusal Kitap ödüllerinden yılın yazarı ödülünü aldı. Kehribar Gözlü Tavşan, Booker ödüllü Barnes’ın dikkat çektiği gibi, “Mikro zanaat ile makro tarihi umulmadık bir şekilde birleştiren kitap.”
Edmond de Waal ailenin hikayesinin başladığı Odessa’ya gittiğinde bütün geçmiş canlanıp hareketleniyor ve yazarın aile tarihinin netsukelerle birlikte hayatımıza çoktan girmiş olduğunu anlıyoruz.
Kehribar Gözlü Tavşan, incelikli bir biyografinin ne kadar değerli bir edebiyat yapıtı olabileceğini kanıtlıyor. “Hayatımı yazsam roman olur.” diye düşünmek çok yaygındır ama bir hayatı akıp giden hayatın hikayesi biçiminde anlatmak sık rastlanan bir güzellik değil.
- Kehribar Gözlü Tavşan
- Yazar: Edmund de Waal
- Çevirmen: Özlem Gayretli Sevim
- Yayınevi: Everest Yayınları
- Sayfa sayısı: 395
- Basım Yılı: 2016
- Kaosun Kalbi Üzerine - 9 Nisan 2020
- PLATONOV’DAN YAŞAYAN VE ÇÜRÜYEN ÖYKÜLER - 12 Şubat 2020
- VAHŞİ BATI OYUNU ÜZERİNE - 19 Ocak 2020