
14 Temmuz 2016 cuma günü, eşsiz yazar Esterházy hayata gözlerini yumdu. Ölüm; yaşamın karşıtı değil, yaşama karşın hep bizimle olandır ve hayatın uzantısı olduğu için kendisine sonsuz saygımız da vardır…
Varlık üstüne düşünürüz de yokluk üstüne eğilmeyiz; korkarız yitmekten, yitirmekten. Aşk ve hayat üzerine yazarız, okuruz da, kaçarız ölüm üzerine düşlemekten. Ölüm; onca didişmenin, savaşın, kayıp skorları tutmanın gereksizliğini, her şeyin bir ipliğin ucunda düğümlendiğini kanıtlar bize. Yaşa, cinsiyete saygısı yoktur, sanıldığından kolay ulaşılır kendisine. Gündelik heyulanın içinde soğuk nefesinin her an ensemizde olduğunu unutur, ansızın aklımıza düştüğünde yüzleşmekten korkar, içimiz burkularak hayatın anlamını sorgulamaya başlar ve nihayet anın kıymetini anlarız.
Kimileri için düğün günü, kimileri içinse yaşamın olumsuzlanmasıdır. Cemal Süreya için “lacivert bir çıngıraktır ölüm / patlar sarnıçların eski suyunda / kapaklanmış bir at resmi çizer / havaleli çocukların kulaklarına.”, Marquez’e göre “yalnızca sürekli bir olasılık değil, anlık bir gerçekliktir.” Kimileri Hades’in cennetine yolculuk diye bakar ölüme, ben yokluk değil hiçlik hali olarak bakarım; çünkü hiçbir şiir, hiçbir roman tam olarak anlatamaz onu, bütün yazı sanki hep bir önsözden ibarettir.
Uzun süredir okumayı ertelediğim bir kitabı geçen hafta nihayet elime aldım. Ve iştahla okumaya başladım, yetmedi ertesi gün tekrar başa sardım. Gün Benderli’nin büyüleyici çevirisiyle okuduğum Macar yazar Péter Esterházy’nin “Kalbin Yardımcı Fiilleri” adlı kitabı ölüm ve ardında gizlediklerimiz üzerine epeyce yordu beni.
Esterházy aslında bir matematikçi olarak tanınırken, sonradan yöneldiği edebiyat dünyasında hızla ilerleyerek üstün bir başarı elde etmiş durumda. Bir annenin ölümü üzerinden kurguladığı romanı “Kalbin Yardımcı Fiilleri”, anne figürünün ortadan kalkması ile baş karakterin aile içi ilişkilerden yola çıkarak dünyayı, yaşamı, anneden öte bir kadının fikrini, zihnini, yüreğini sorgulamasını anlatıyor. Yitirilen şeyin, o ana dek önemsenmemiş olanın değerini ve anlamını irdeliyor.
Anlatıcı annesinin uzun süren sancılı bir hastalıkla gelen ölümünü aktarırken “ApátiMiklós, h. C. Artmann-, BabitsMihály, Donald Barthelme, Georges Bataille, Thomas Bernhard, Jorge Luis Borges, Albert Camus, Anton Çehov, DsidaJenő, Füst Milán, Hajnóczy Péter, Peter Handke, Illyés Gyula, Jelenits István, Juhász Ferenc, Valentyin Katajev, Kormos István-, Kosztolányi Dezső, Lautréamont, Stéphane Mallarmé, Mándy Iván, Mészöly Miklós, Molnár Ferenc, Robert Musil, Orbán Ottó, Ottlik Géza, Szabó Lőrinc, Szt. Pál, Blaise Pascal, Pilinszky János, Arthur Rimbaud, Jean-Paul Sartre, Ronald Sukenick, Lev Tolstoy, Georg Trakl,VasIstván, Vasadi Péter, Várady Szabolcs, Weöres Sándor, Ludwig Wittgenstein” gibi yazarlardan alıntılar yaparak alt metin tekniğini romana yerleştiriyor. Okuma sancınız derinleşiyor, çünkü sırf bu sebepten bile romanın huzursuzluğu belirginleşiyor.
“Cenaze töreninde oğlum, mükemmel, yüksek düzeyde, süper entelektüel askerler konuşma yapacaklar. Tavırları seçkin olacak, her biri trajedinin derinliğinden bir damlacık da olsa bir şeyler yansıtacak! Her birinin gözleri camdan olacak, güzeller güzeli cam kürecikler. Einstand. Neyse. Sonra vatan üstüne basmakalıp bir yalan atacaklar, bizler ise tüm kalbimizle duygulanacağız,” (Esterházy 2015: 104) diyen annenin bir ölü olarak varlığını ve yaşamı sorgulaması ise kurguyu derinden sarsıyor.
Anlatıcı “Ve yasımızı yeterince idrak edemediğimizi, hayatın devam etmesindeki yüzsüzlüğe şaşıp kalmadığımızı, bunların bize yeter derecede acı vermediğini söyleyerek, bunu kabul ederek durumumuzu kolaylaştıracak itiraflarda bulunacak halimiz de yoktu: ve o şey’i anlamsız bırakan cüceliğimiz de dayanılır gibi değildi,” (Esterházy 2015: 22) dese de ölüm; durup durup vurur geride kalanı en hassas yerinden, izleri her daim kalbindedir geride bıraktığının. Hiçbir şey aynı değildir artık kalan için. Derin yaralar kabuk bağlar ani çarpmalarda kanasın diye.
14 Temmuz 2016 cuma günü, eşsiz yazar Esterházy hayata gözlerini yumdu. Ölüm; yaşamın karşıtı değil, yaşama karşın hep bizimle olandır ve hayatın uzantısı olduğu için kendisine sonsuz saygımız da vardır, yeter ki zamansal sıralamayı bozmasın, aniden veya insan eliyle olmasın, çünkü bu hallerde ağırlığı altında öylece eziliyoruz.
- Kalbin Yardımcı Fiilleri
- Yazar: Péter Esterházy
- Çeviri: Gün Benderli
- Türü: Roman
- Basım Tarihi: Haziran 2015
- Sayfa Sayısı: 126 Sayfa
- Yayınevi: Everest Yayınları
- Marat’ın Yahut Fikret’in Ölümü - 6 Mart 2017
- Bir Ağacı Bütünüyle Görmek… - 20 Şubat 2017
- Vurulduk Ey Halkım, Unutma Bizi! - 23 Ocak 2017